Ο ρεαλισμός του Gustave Courbet

Στον ρου της εποχής του ο Γάλλος ζωγράφος Gustave Courbet (1819-1877) εναντιώθηκε στο άκαμπτο σύστημα του ακαδημαϊσμού, που επέλεγε με όλο και αυστηρότερο τρόπο τα έργα που ανταποκρίνονταν στο γούστο του φιλότεχνου μεγαλοαστικού κοινού.

Σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον τρόπο επιλογής των έργων στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης του Παρισιού το 1855 που οργάνωνε η Γαλλική Ακαδημία Τεχνών, την περίοδο της έκθεσης έφτιαξε δίπλα από το κτίριο της έκθεσης έναν αυτοσχέδιο χώρο που το ονόμασε το «Περίπτερο του Ρεαλισμού» στο οποίο παρουσίασε την μέχρι τότε δουλειά καθώς και το τελευταίο έργο του το οποίο και συμβόλιζε την μετάβαση από τον Ρομαντισμό στον Ρεαλισμό, το Ατελιέ (1854). Ταυτόχρονα συνέταξε και μοίρασε ένα κείμενο, το «Μανιφέστο του Ρεαλισμού» στο οποίο παρουσίασε τις θέσεις του για τη σχέση καλλιτέχνη και πραγματικότητας καθώς και τη θέση του για το ποια είναι η θέση του καλλιτέχνη στην κοινωνία. Αναφέρει σχετικά στο κείμενο του ο Courbet: «Σκοπός μου είναι να ζωγραφίσω τη φύση όπως ακριβώς είναι, να ανατυπώσω τις συνήθειες, τις ιδέες, την όψη της εποχής μου, σύμφωνα με τη δική μου εκτίμηση... εν ολίγοις να δημιουργήσω μία ζωντανή τέχνη».

Δεν τον ενδιέφερε να είναι μαθητής κανενός, και θεωρούσε τη φύση ως το μοναδικό δάσκαλο ενώ σκοπός του δεν είναι να αποδώσει με όμορφο τρόπο ένα έργο, αλλά με αληθινό.Ενισχυτικά στο «Μανιφέστο», το Ατελιέ εξέφραζε οπτικά τις απόψεις του Courbet. Σε αυτό το έργο ο Courbet έβαλε τον εαυτό του στη μέση του πίνακα ανάμεσα σε πορτρέτα αντιπροσωπευτικών μελών όλων των κοινωνικών τάξεων δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο τη σημαντική θέση του καλλιτέχνη στην κοινωνική ζωή. Πρόθεση του Courbet ήταν να ενοχλήσει την αστική τάξη και να προβάλει την ελευθερία του καλλιτέχνη.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό έργο του Courbet δείγμα όχι μόνο του ρεαλισμού αλλά και της στάσης του απέναντι στην ιδιότητα του ως ζωγράφου αποτελεί το έργο του Καλημέρα, Κύριε Courbet (1854). Στο συγκεκριμένο έργο ο Courbet ζωγραφίζει τον εαυτό του με περιβολή περιπατητή να συναντά στον δρόμο του έναν καλοντυμένο αστό με τον υπηρέτη του οι οποίοι τον αναζητούσαν. Ο αστός, πιθανόν πελάτης ή φίλος του Courbet είναι ζωγραφισμένος με τρόπο που να αποτίνει τιμή στην μεγαλοφυΐα του καλλιτέχνη, ενώ ταυτόχρονα ο Courbet ζωγραφίζει τον εαυτό του ντυμένο ελαφρά, χαλαρό με ένα βλέμμα κάπως υποτιμητικό προς τον πελάτη του. Με αυτόν τον τρόπο ο Courbet ήθελε «να σοκάρει την αστική τάξη, να την αφυπνίσει από την αυταρέσκεια της, και να διαλαλήσει την αξία ασυμβίβαστης καλλιτεχνικής ειλικρίνειας ως αντίθεση στον επιδέξιο χειρισμό των παραδοσιακών κοινοτοπιών.

Ο Courbet όρισε τη νέα δυναμική όπου ο καλλιτέχνης επιλέγει ο ίδιος τα θέματα που θα παρουσιάσει χωρίς να εξαρτάται από την προστασία κάποιου πλούσιου φιλότεχνου. Με τον Courbet έγινε σαφής ο διαχωρισμός ανάμεσα σε αυτούς «που ήσαν πετυχημένοι και δημιουργούσαν την επίσημη τέχνη κολακεύοντας συχνά το γούστο του κοινού, και σε αυτούς που εξέφραζαν την προσωπικότητα τους – οι αντικομφορμιστές – και αναγνωρίσθηκαν μετά τον θάνατο τους.